Si bo persona tin un entrada mensual, bo ta financieramente stabiel, ta disfruta di un entorno di biba saludabe y bo tin un perspectiva positivo riba futuro, ta hopi facil pa ta humano. Bo ta comparti cu otronan ora por. Bo ta liberal ora ta trata di buscado di fortuna of refugiadonan stranhero. Bo ta pensa riba e sernan stima den bo bario y semper bo ta trata di apoya nan. Na cas, e conversacionnan ta tocante oportunidadnan igual pa un y tur. E derechonan humano ta un guía pa bo relacionnan cu otronan y pa bo preferencianan politico. Bo no ta tolera racismo, discriminacion of favoritismo den bo famia of grupo di amigonan. Pero despues bo ta perde bo trabao of bo base financiero ta cai, bo entorno ta cambia pa poco saludabe y e imagen di futuro ta bira turbio y insigur. ¿Kiko ta pasa e ora ei cu bo vision di “otro” hendenan? Bo ta keda mesun humano? Kiko ta pasa cu bo pensamento liberal? Kiko bo ta spera di e diseñadornan di maneho?

Den e ultimo aña, mundo a wordo afecta door di covid-19. Paisnan manera Aruba a pasa hopi malo si considera e hecho cu nos ta biba di un economia di un pilar, esta di turismo. E hendenan cu ta traha den e sector aki a wordo afecta directamente. Henter e sector a sufri perdidanan grandi. E efecto domino a extende su mes riba henter e isla. E sectornan social, economico, di salud, hospitality, administracion publico y incluso e sector di construccion ta tembla riba nan fundeshi. E futuro di hopi hende a bira insigur, locual a causa cu hende a drenta den panico.

Prome cu y durante tur esaki, nos ta wak con un fluho di hende ta purba huy for di nan situacion di bida. Nan ta bin Aruba den barco of avionnan y despues di nan jegada nan ta trata di haña trabou pa mehora nan bida y esun di nan famia. Cu cada informe di e medionan di comunicacion tocante e stranheronan un montaña di critica cu un trasfondo nacionalista fuerte ta bin. Hopi di e contestanan ta racista di naturaleza; otro ta degradante.

“Imagina bo si tur di nan dicidi drenta nos Isla, lo ta un CAOS total! Ta un trabou dificil pa haci, pero un hende tin cu hacie! Por cierto, e dama aki en particular a wordo deporta varios biaha caba, definitivamente e no a siña su les!”

“Increibel. E NO tin berguensa. Dune un BOET halto lage hiek”

“Pone korki pe I lage landra bai bek” 

Ora nos wak e reaccionnan aki, ta dificil pensa cu tur e hendenan aki semper tabata asina. Den tempo di necesidad, sobrebibi ta e prome cos riba cua “homber” ta pensa. E grupo na cua bo ta pertenece of na cua bo ta desea di pertenece ta bira mas importante pasobra si bo pertenece na e grupo mas grandi, e posibilidadnan di sobrebibi ta mas grandi. Hendenan ta lubida nan norma y balornan lihe ora e nivel di bida ta wordo menaza. Desafortunadamente, pa hopi di esnan den poblacion, e rasgo primordial aki di ser humanonan ta cubri door di un capa fini di empatia falso. Den e era di multimídia aki, ta aun mas facil mantene bo mes al dia cu e comportamento di tou. Nan ta sconde tras nan “anonimidad” den e rednan asocial. Nan no ta pensa riba e daño cu nan palabranan ta causa e personanan cu ta intenta huy di fierno. Tampoco nan ta wak e daño cu nan ta causa na nan mesun luga. Declaracionnan racista manera esakinan ta crea un efecto di bala di sneeuw, locual ta haci cu e legisladornan ta purba ahusta e reglanan pa e gran mayoria cu no ta pensa asina. Hopi biaha, esaki tambe tin exito pasobra e diabel ta triunfa den caos. Incluso hendenan no nacionalista of racista ta mucho ocupa cu sobrebibi pa discuti. Si bo papia contra di e fascismo cu ta surgi, hopi biaha bo lo wordo hinca den un skina of rechasa door di amigonan y famia. E palabra “traidor” ta pasa lihe pa prome plano. Esnan den multitud ta cla pa kibra cualke refutacion y sera boca di esnan cu kier apoya bo usando miedo. Pero e luchadornan pa igualdad ta e heroenan cu ta purba defende nos balornan. Nan ta e lidernan cu ta wordo mira manera e cargadornan di e fakkel cada biaha. Nan ta wordo lastra door di lodo pa via di nos idealnan pasobra nos tin demasiado miedo pa para directamente nan tras. Nelson Mandela, Martin Luther King, Malala Yousafzai (pa menciona algun) no a predica nada unico. Den nan era, nan a expresa locual un grupo grandi rond di nan tabata pensa pero no a durf di declara publicamente. Sabiendo cu nan tabata tin un multitud di siguido, anke keto, tabata suficiente pa risisti e ola di criticanan.

“Honestamente, ta duel mi di wak e comentarionan y con ser humano ta papia di otro ser humano. Nan bida ta horibel na Venezuela, pero akinan nan tin cuminda riba mesa y un dak riba nan cabes y e unico cos cu nan por haci ta manda odio pa hendenan cu ta busca un miho bida”.

Ta tristo cu comentarionan manera eseinan ta necesario na Aruba “e isla felis”, pero ta maravilloso pa wak cu aun den un comunidad chikito tin hende cu ta enfrenta e inhusticia cu ta wordo comete contra di hende. Mester ripiti e tipo di comentarionan aki cu mas frecuencia pa mas hende scucha y/of lesa nan? Y a medida cu mas hende lesa e tipo di comentarionan reflexivo y conmovedor ki, nan lo genera mas curashi pa tambe laga nan stem zona? E palabranan ki mester wordo carga riba blachi di oro di comprension y union. Zonidonan asina mester wordo duna manera honing na nos hobennan cu diariamente ta busca un futuro comprensivo.

Unda abo ta den tur esaki? Bo tin suficiente curashi di para riba bo pia y papia manera e heroenan, of bo ta tene bo cabes abou den silencio y ta bira e malhechor?