Awe nos ta wak un mundo yen di confusion, causa principalmente dor di Trump/Merca y e cambio  di poder global. 

E pregunta cu hopi ta haci ta,  kico ta pasando na mundo awe?

E situacion sigur ta cu nos ta den un cambio geo-politico.  Mundo uni-polar cu Merca/Nato como unico poder economico/financiero/militar for di 1992, a termina, it is over,  a caba. 

Pero un detaye ta, cu nos no por wak e solucion cla, esta cual pais o bloke di paisnan, la bay tuma over e mando di e mundo unipolar, esey no ta conoci. Sigur ta cu nos ta den un mundo multipolar y e aliansa China/Rusia ta e prome yama pa tuma over.  

Si nos wak awe e Big Picture, panorama politica mundial cu su problemanan nos ta haya: 

  • Prome , tin hopi papiamento pa USA busca pas cu Rusia tocante Ucraina;
  • Na Palestina tin gritonan/accionnan pa mantene e acuerdo di pas y pa reconstrui Gaza;
  • Trump/Merca a exigi  negociacionnan cu Iran, Iran no a nenga y a bay di acuerdo;
  • Trump/Merca  ta profundisa e guera cu China, poniendo tarivanan inexplicable;  
  • Merca ta sigui cu e guera cu Venezuela: 
  • Pa dorna e Big Picture, Trump/Merca a cuminsa cu e guera di tarivanan (aranceles). 

Apesar di e papiamentonan/negociamentonan e gueranan di destruccion ta sigui na Ucraina y na  Palestina.

Rusia cu Merca ta negocia ariba Ucraina, sin presencia di Ucraina.

Na Ucraina un cambio grandi ta sosodiendo. Rusia ta ganando e guera ariba campo di bataya, pero Merca, paisnan di Union Europeo y Inglatera ta sigui manda armanan pa Ucraina, esaki apesar cu tur ta reconoce cu Rusia a gana e guera. Nan intencion ta keda,  pa Rusia perde e guera.

Trump su posicionnan a bira un hilaridad.  Su prome posicion tabata, cu dia e gana eleccion como Presidente di Merca, mester tin pas na Ucraina. Despues e a cambia esaki y a bisa cu dia e bira presidente di Merca 20 januari 2025, ariba e prome dia di su gobernacion lo tin pas na Ucraina. Despues ta papia di 10 dia, mas despues ta bolbe cambia pa prome cu Pasco di Resureccion 20 april, cual ta 90 dia despues di su inauguracion, tur a pasa y nada di Pas. Maske tin un negociacionnan cu Rusia cual ainda no ta trece nada. Merca kier solamente un tregua, pero Rusia un victoria. Rusia kier pa un periodo di hopi añanan cu no tin accion militar mas, pues Rusia kier un solucion duradero pa soluciona tur loke a causa e problema di guera na Ucraina. 

Ultimo dianan e ministro di asuntonan exterior di Merca Marco Rubio a bisa cu tin e posibilidad cu Merca lo “Walk Away” di e problema, si no bini un pas duradero.

Trump/Merca, sigur no kier perde cara y nan lo culpa e paisnan den guera. Pa loke ta Ucraina, “Walk Away” pa Merca ta nifica cu  lo stop tur ayudo militar na Ucraina. Rusia lo ricibi mas sancion ariba e mas di mil sancionnan contra Rusia cu ya ta vigente y cualnan no lo tin efecto.  

E otro  berdad ta, cu na Merca, na Europa, e guera na Ucraina, aunque Trump ta bisa cu e ta un “Guera di Biden”, su declaracionan di stop e guera ora e a wordo inaugura como presidente, despues di un dia, despues mas dianan, esakinan ta haci cu e guera na Ucraina a bira un guera di Trump y cu e ta perdiendo. 

Na Palestina tin acuerdo di Pas pero Israel ta rechase y Merca cu Iran ta serca di un acuerdo. 

Na Palestina defacto tin un tregua pa cuminsa cu e reconstruccion di GAZA, pero Israel cu ayudo di Merca a kibra e tregua y a cuminsa bombardea Gaza/Palestina di nobo, tambe a a start accionnan militar, matando hopi hende na e parti di Palestina cu yama West-Bank. 

Hamas, Hezbollah y e Houtinan ta contesta Israel cu loke Israel ta haciendo y igualmente nan ta bombardeando  Israel y mahos, sigur pa loke ta e misilnan cu ta bini for di e Houtinan. 

Na Muscat, capital di Oman, Merca ta negociando cu Iran.

E negociacion ta bay ariba e industria nuclear di Iran y Iran su apoya na e grupo di resistencia contra Israel, Hezbollah, Hamas, Shiitanan na Irak y e Houtinan na Jemen, yama, “Axis of Resistance”,  na Spaño,  “Eje de la Resistencia”. E negociaconnan ta andando y ultimo dianan ta sali informacion cu tin bon adelanto den e deliberacionnan y hasta ta ser bisa for di e delegacionnan di tanto  Merca como tambe di Iran cu por yega na un acuerdo Merca-Iran. 

Funcionarionan di Merca ta vocifera cu Merca lo no bay bombardea e laboratorionan/instalacionnan nuclear di Iran. Iran semper a declara cu nan NO tin intencion di traha bomnan nuclear. Aserca Iran ta exigi di Merca pa Israel elimina su bomnan nuclear pa medio Oriente keda un region liber di bomnan nuclear. E exigencia aki ta ser respalda pa tur paisnan Arabe y musulman di Medio-Oriente, entrenan e poderoso Saudi Arabia.

E intermediacion di Rusia, bon amigo di Iran y Trump ta sigui su curso. Rusia y China declara cu nan ta contra pa Iran construi un bom nuclear. E bon relacion Putin-Trump ta un gran benefactor pa yega na un acuerdo.

E problema  Merca-Venezuela ta continua. 

Cu Venezuela, Trump a pone su posicion fuerte cu tarivanan halto contra paisnan cu ta cumpra e petroli Venezolano, pero e paisnan di BRICS, China, Rusia, Iran, India y mas paisnan no tin miedu di e menasanan di Trump. Chevron mester sali for di Venezuela y e bashi ya a wordu yena dor di companianan di paisnan di BRICS. Un hecho conoci ta cu China a stop di cumpra petroli y gas for di Merca, cual por ta un alivio pa Venezuela.

Guera comercial cu China y tarivanan contra mundo completo. 

Tin e guera comercial cu China y dor di esaki Trump/Merca a introduci e  tarivanan di douane contra China y ademas contra mundo completo. 

Pero enbes cu Trump/Merca ta drenta den  discusion cu otro paisnan, e pais aki ta drenta den un forma di guera contra mundo completo awor pa cambia e globalisacion cu Merca mes a crea. Awor e ta  purba di cambia tur cos , pero esaki a bira un guera contra mundo completo y e no kier negocia , pero kier dicta un maneho nobo ariba mundo completo. Pesey casi mundo completo a bira lomba pa Merca. Trump  ta papia di pas, pero e kier un pas via di impone e poder Mericano. Net esaki ta fayando, pasobra e mundo Unipolar a caba, tin otro podernan fuerte.

Desde cu Union Sovietica a stop di existi na final di 1991, Merca/Nato a bira e poder unipolar na mundo, pa mantene nan poder y fortifica e globalisacion, Merca a crea mas di 900 basenan militar na mundo completo. Pesey Merca su presupuesto militar pa e aña benidero ta bay surpasa 1 triyon di dollar ($ 1.000.000.000.000,=). Esaki pa percura y pa nan mantene un dominio global. Na cuminsamento di e siglo aki Merca a cuminsa cu e gueranan inmoral na Medio-Oriente, contra Libya, Irak, Sudan, Syria, Afghanistan,Yemen y Somalia. Esakinan a causa un perdida pa Merca di alrededor di 7 triyon dollar. E totalidd di debe di Merca a surpasa 37 triyon di dollar. Tambe e gueranan na Medio oriente a causa cu Merca,  ganando cada biaha contra rivalnan debil, no a mehora su ehercito cu armanan sofestica y moderno, cual a haci cu nan a cay atras militarmente den comparacion cu Rusia, China, Nort-Corea y Iran.

Pues ta Merca mes a dicta un maneho mundial cu su Globalisacion Neo-liberal na su fabor y crea pa su mes dor di e gueranan inmoral na Medio-Oriente un debilidad militar, cual awe a resulta desastroso pa Merca y pesey Trump kier cambia e maneho economico/financiero aki. 

Trump ta manera yora, cu e globalisacion a haci cu Merca ta birando mas pober y pueblonan di Europa, di Hapon, di Sur-Corea y di  China ta pasando nan, den comparacion  cu esnan na Merca. Esaki dor di e sistema cu Merca mes a crea. 

Pesey Trump su posicionnan pro-USA manera MAGA (Make America Great Again), Amereica First. Dor di e globalisacion Neo-liberal, mayoria di jobnan di Industria Mericano a bandona Merca y bay China, Hapon, UE, Vietnam, Mexico y mas paisnan. Pero ta empresarionan Mericano mes a causa esaki pa haci nan ganashinan mas grandi, dor di e salarionan mas abao pafor di Merca.. 

Trump ta bisa cu e ta  concerni solamente cu loke ta e interes nacional di Merca. Pero awor tur pais ta pensa mescos, nan tambe ta wak nan interes nacional prome, eynan e diferencia cu otro paisnan ta o un posibel guera.

Mientras Trump/Merca ta bisa cu e tarivanan nobo a base di su calculacionnan lo trece banda di 14 triyon dollar, $ 14.000.000.000.000,= pa caha di gobierno Mericano.     

Globalisacon Neo-Liberal ta yegando su fin.

E consenso cu full mundo ta sigui e mercado liber, pa Trump esaki no ta bon, pasobra Trump kier un mercado liber na fabor di Merca y pesey mester pone fin na e globalisacion neo-liberal. Pa Trump tur cos mester keda bao conducta di USA, di su banconan, di su sistema di pago Swift, di su sistemanan di transporte, di su dollar, esta e americanisacion economico/financiero di mundo. Esaki ta dividi otro paisnan pa loke ta industrialisacion, comercio mundial, sistema financiero. Tur hende por wak cu China su asenso ta spectacular.  China ta sigui e mesun strategia y tacticanan cu paisnan manera Merca y otro paisnan di inicio di siglo 20, a sigui pa yega na poder global. E politica nacional cu intermediacion di estado ta fuerte y cual ta  na mando na China.

Nan no mester a traha o inventa e wiel di nobo. China a autofinancia su industria via su banconan estatal. USA no por competi cu China. Merca sa cu e industrialisacion di China ta grandisimo, aserca e poder financiero di e estado Chino ta grandisimo, mientras e poder financiero di Merca ta den man di Banconan y e ricunan. Esaki ta e motibu cu Merca no kier un guera economico/financiero contra China. Pues nan no kier competi cu China, pero nan ta purba cu accionnan contra China, manera e tarivanan, yuda Al Gaeda, esta e musulmannan Chino pa comete actonan terorista. Merca ta manda arma pa Taiwan pa bringa China. Merca  ta reconoce  solamente un China y pa Merca ,Taiwan  ta un parti autonomo di China, pero pa crea caos nan ta manda arma pa Taiwan. Merca ya no ta reconoce China Sea y awor nan ta yame Philipines Sea. Aserca Merca tin mas accionan pa crea caos pa daña e economia Chino.

Merca den un posicion debil compara cu China.

Expertonan ta bisa cu e estado  Mericano no tin e  banconan di estado y y otro institutonan estatal pa gobierno Mericano por competi cu China. E Capitalismo/Financiero cu e poder di banconan priva y e capitalismo Industrial den man di poco no ta duna e gobierno Mericano e poder necesario pa Merca hiba un competencia cu China.

E politica di Reagan y Thatcher, e neo-liberalismo, cual a cuminsa como 45 aña pasa y cual a sigui na Merca te awe, a duna hopi mas poder na e Banconan, na e ricunan. Awe e politica aki ta presenta e cuenta. Den e competencia, otro por yame guera comercial contra China, e industria financiero priva cu su banconan priva no tin e poder.  

E Trampa di Thucidides

Pues nos ta bibando  un tempo dificil y peligroso. Nos sa cu e poder bieuw globalmente na mando no ta pasa su poder facilmente pa e poder(nan) nobo. 

Historia di humanidad e ultimo 25 siglonan  a mustra cu e cambio aki hopi biaha a resulta den guera militar y awe nos ta den e era nuclear, cual guera militar por resulta den un catastrofe mundial, unda poco hende lo sobrevivi e guera aki.

E Politologo Norte-American Graham Allison  a scirbi un articulo ariba e cambio di  poder global, “E trampa di Thucidides”,  ora un poder nobo ta reta e poder existente/na mando. 

Allison a haci uzo di e escrito di e historiador /militar griego Thucidides. Tambe segun Allison cu ayudo di universidad di Harvard a discubri cu for di e 16 casonan a lo largo di historia, e ultimo 20 pa 25 siglonan, den 12 caso cu e poder nobo ta reta e poder existente, esaki  a causa un guera militar.  

Laga nos spera cu e lidernan di e poder global bieuw y e lidernan di e poder(nan) cu ta reta e poder bieuw lo ta mas inteligente y humano.