Den e ultimo añanan mi ta tende masha keho tocante nos sistema educacional y esaki a haci mi pone mas atencion n’e critica cu mi ta tende y purba averigua, si e sistema no ta duna e resultado desea, kico a bay robes. Aunke mi tin e certificado pedagogico (pedagogisch getuigschrift), nunca mi a eherce e profesion di docente. Pero si, mi tabata miembro di un schoolbestuur pa casi dies aña y den e temporada ey mi a profundisa mi mes un poco den nos sistema educacional.
Den combersacionnan mi ta tende y den medionan mi ta lesa critica manera:
“nan a tuma e sistema Hulandes y esey no ta funciona na Aruba”;
“tin hendenan cu a bay studia pedagogia na Hulanda y ora nan a regresa nan a daña e sistema basico”;
“tin docentenan cu a coy e profesion ey, no pa vocacion, sino pa e bon sistema di salario y e sesenta dianan di vacacion pa aña”;
“gobiernonan cu a neglisha den tur sentido nos educacion”;
“kico bo por spera si bo ta haya docentenan, cu mientras nan mester duna les ta laga e studiantenan pinta, basta nan ta keto pa e por studia pa pasa e siguiente tentamen di su estudio di derecho”;
“e sistema no ta funcional, pasobra ora cu e studiante haya su diploma secundario e no tin un base solido pa funciona den e mundo di trabao si e no ta bay studia”;
y hopi mas.
Mi no tin e detayenan of basenan di tur e criticanan pa mi por duna un opinion personal al tanto. Pero e ultimo, cu e sistema no ta funcional si a capta mi atencion y pone mi haci mi mes e pregunta: “Si e no ta funcional, kico ta e motibo y dicon e sistema MULO (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs) si tabata funciona?”
Den mi tempo MULO tabata e nivel mas halto di educacion na Aruba y a tarda te fin dje añanan cincuenta pa trece un HBS (Hogere Burger School). Na 1968 Hulanda a introduci e ley conoci como e Mammoetwet, cu Antias Hulandes tambe a introduci y pa principio di siglo 21 a keda structura manera e sistema ta awo. E diferencia mas grandi ta esun entre e dos programanan dje examen final.
MULO-examen A: Hulandes, Ingles, Spaño, Frances, Aleman (facultativo), algebra, planimetria [meetkunde], fisica, contabilidad [boekhouden], geografia [aardrijskunde], historia [geschiedenis], calculacion comercial [handelsrekenen], diseño [tekenen] y conocemento di naturaleza [kennis der natuur/mens-, plant- en dierkunde].
Pa e examen B e candidato por a haya un vrijstelling pa e materianan comercial y conocemento di naturaleza, pero tabata bini acerca mas materia matematico – algebra, trigonometria , geometria analitico [analytische meetkunde] – y mas fisica, pero tabata tin e exigencia cu no mag haya un onvoldoende pa ningun examenvak, pasobra esey kiermen bo a faya (druip) y no tabata existi “compensatiepunten”. Cada “geslaagde” tabata sali cu un bon pakete di desaroyo general (algemene ontwikkeling). Y cu e pakete ey algun cu tabata tin e manera a bay studia un profesion den estranheria y hopi hobennan a forma un bon carera, sea den comercio, na un banco, na Lago of como empleado publico; historia por certifica esaki.
E cambio grandi a bini cu e Wet op het voortgezet onderwijs [Ley di educacion secundario] di 1963, miho conoci como e Mammoetwet y cu a bini na vigor den tur parti – cu excepcion di Suriname – di Reino Hulandes dia 1 di augustus 1968. Si uno lesa e ley mes o e Memorie van toelichting [Exposicion dje motibonan], e ta mira cu e ley a bini pa legalmente regla e derecho di por crea un scol particular y cu cada comunidad tin e obligacion di habri un scol publico. Pero foi e documentonan aki por mira tambe cu e meta dje ley ta pa duna tur mucha un oportunidad igual, di scol basico te fin di secundario, pa por sigui un estudio pa un carera profesional despues di a caba secundario y no manera antes cu ta e riconan so por a manda un yiu HBS of gymnasium y despues bay un universidad. Despues di masha “rommelmento” cu e ley, via cambionan a yega na e sistema, cu su examen final, manera e ta awo. Si nos wak e curriculum di educacion secundario, nos ta mira cu e alumnonan ta haya un formacion basico y despues den e klasnan superior [kopklassen] nan mester, segun nan talento y kico nan tin pensa di bay studia, scoge un dje cuater profielnan cu e sistema ta ofrece; y eseynan ta:
- Natuur en Techniek (NT) [Naturaleza y Tecnica], cu e materianan obligatorio: Hulandes, Ingles, matematica-B, fisica y kimica; y acerca e alumno mester scoge un dje materianan cu ta facultativo, manera desiña p’e profiel: e.o. biologia, matematica D, informatica.
- Natuur en Gezondheid (NG) [Naturaleza y Salubridad], cu e materianan obligatorio: Ingles, Hulandes, biologia kimica, matematica A of B y acerca un materia for di esnan desiña como facultativo p’e profiel aki.
- Economie en Maatschappij (MG) [Economia y Sociedad], cu e materianan obligatorio: Hulandes, Ingles, economia, matematica A of B y acerca un materia for di esnan desiña como facultativo p’e profiel aki.
- Cultuur en Maatschappij (CM) [Cultura y Sociedad], cu e materianan obligatorio: Hulandes, Ingles, matematica-C, historia y acerca dos materia for di esnan desiña como facultativo p’e profiel aki, pa e alumno cumpli cu su seis materianan pa examen.
E profielnan aki ta duna e hobennan un scala grandi di profesionnan cu nan lo por bay studia y cu esey den mente uno por bisa cu e sistema, despues cu a experimenta masha cu ne, a haya su proposito funcional pa cua el a wordo diseña y esey no ta pa ta atractivo ni pa e alumno, ni pa e docente. Pero ta hende ta traha cu e sistema ’ki y hende ta keda hende. Y si e no ta funcional den nos comunidad, esey ta duna nos un señal cu cosnan ta bay robes, tanto den e educacion basico como den secundario. Y esnan robes cu ta bisto y cu mi a averigua of experimenta, ta:
- Alumnonan den edificio inadecua pa duna les eyden pa motibo cu gobierno a neglisha e mantencion dje edificionan di scol, tanto di basico como secundario;
- Negligencia di material di estudio;
- Alumnonan cu ta bay scol mainta sin a haya un bon desayuno, loke ta causa cu nan no por focus y sigui loke e docente ta bisa y ta keda atras compara cu e otronan;
- Docentenan cu no ta prepara nan materia (les) y no ta splica e materia di un manera cu e alumno ta comprond’e y esey ta causa frustracion den alumno; den alumnonan di scol basico, segun mi a experencia, eseynan ta e materianan di calculo di fraccion (breuken) y division largo (staartdeling) y den secundario ta e materianan: matematica, fisica y kimica;
- E costo halto di schoolgeld cu algun mayornan tin dificultad pa paga y e scol ta nenga e alumno entrada na scol; mescos cu esaki ta e pago pa uniform, loke ta parce mi a bira un negoshi;
- Alumnonan cu ta pasa di nivel basico pa secundaria cu un deficiencia di habilidad di lectura (leesvaardigheid);
- E oposicion contra e idioma Hulandes cu a y ta wordo stimula door di un gran parti di nos comunidad;
- Alumnonan di secundario cu ta scoge un profiel sin ainda tin un plan di ki estudio e ta bay sigui despues cu e gradua y na ultimo momento e ta scoge un estudio;
- Studiantenan cu a cuminsa un studia pa un profesion, pero despues di algun aña ta mira cu e profesion pa cua e ta studiando no ta p’e y ta cambia direccion o ta drop out y den e ultimo caso aki ta keda cu un debe (studielening).
Na mi opinion, mi no sa kico otronan ta opina, ningun di e casonan menciona ta inherente na e sistema cu mi ta haya ya masha practico. Pakico anto mi ta tende cu e ta faya y no ta funcional? E no ta perfecto, pero lo ta sirbi su proposito si gobierno, mayornan, docentenan y alumnonan duna tur cooperacion. E lo tabata perfecto si den e ley tabata para un articulo cu ta obliga gobierno, ya cu nos tin un leerplicht, pa duna vrijstel di schoolgeld pa alumnonan cu ta bini di un famia cu ta biba den of bao dje promedio di existencia (bestaan gemiddelde). Esey lo por kita por lo menos un dje strobacionnan.
Poco aña pasa mi tabata tin un combersacion cu cuatro alumno di 5de klas vwo en conexion cu un proyecto cu nan tabata ocupa cu ne. Despues di a trata e proyecto a combersa un rato mas tocante nan estudio. Nan tabata parce mi di ta masha inteligente. Riba mi pregunta kico nan ta pensa di studia y na unda, tres a contesta mi cu firmeza unda nan lo bay studia y kico nan profesion lo ta den futuro. E di cuatro a contesta mi cu un stem vacilando cu e no sa kico e scoge y na unda e kier bay studia. E unico conseho cu mi tabata por dun’e tabata, cu si e tin duda kico e ta bay studia, lo ta bon si e haci un test psicotecnico y wak ki consehonan e ta haya y scoge un estudio, pasobra tempo ta core; e ta jong, pakico perde e oportunidad di cuminsa goza dje bunita bida di un studiante. Di nan cuatro regularmente mi ta tende di un con ta bay cu su estudio y no lo sorpresa mi si aki poco aña mas lo e tin su master cu e predicado “Summa cum laude” [Cu honornan di mas halto] riba su bul (diploma universitario di entre otro un Master of doctorandus). E sistema ta funcional, pero ta depende riba hende cu ta uz’e.
Atentamente,
Vivienno Frank Sr.