Diahuebs siman pasa tawata un dia cu a trece hopi confusion den pueblo di Aruba, ora cu Parlamento a trata e Ley di Ombudsman. Na final varios politico a acerca prensa pa vocifera pakico e partidonan cu ta nan oponente a faya. E pregunta cu a preocupa mi henter weekend ta: Dicon e otro paisnan den Reino, di cual dos di nan a haya nan Status Aparte 24 aña despues di Aruba, si a logra esaki respetivamente 19 y 12 aña pasa? Bonaire, Saba y St. Eustatius ta cay bou di e Ombudsnan Nacional di Hulanda desde 10-10-’10. Ademas, e ta normal pa e tarda 2 aña pa un Gobierno tarda habri e officina di Ombudsman y implementa e ley cu ta aproba caba pa asina Parlamento por busca y nombra e prome Ombudsman den historia di Aruba? Prome cu nos bay wak kico a stroba pa e ley di Ombudsman wordo ancra den nos constitucion, ban wak con esaki a wordo haci na nos paisnan ruman den Reino y den Caribe.
Historia di Ombudsman den Caribe.
Den Caribe e prome pais cu a introduci un Ombudsman tawata Guyana. Nan Ley di Ombudsman a pasa dia 30 di augustus 1967 (Parliament of the co-operative Republic of Guyana Ombudsman Act (1967). Trinidad y Tobago a sigui na 1976 y mas pais/teritorio den Caribe a sigui cu esaki te cu aña 1999. Curaçao a haya su prome Ombudsman na aña 2003 y Sint Maarten na aña 2010. Aunque den bes en cuando e nomber di e instituto lo por ta diferente den nos area, e contenido di e trabou ta cumpli cu e tarea di ta un defensor di pueblo.
Con Ombudsman a cuminsa na Hulanda.
Prome cu e instituto ombudsman a wordo instala, tawata tin un programa di television desde 1969 cu e nomber ‘Ombudsman’ di e organisacion di transmission di radio y television VARA. Cu otro palabra, pueblo no a warda pa e politiconan keda cla cu e ley ni cu e instituto pa cuminsa haci uzo di nan derecho pa keha tocante inhusticia cometi door di nan Gobierno. VARA su programa Ombudsman no tawata duna e eyudo legal, pero si tawata bati riba porta di Gobierno pa pone luz riba asun nan di inhusticia. Den e sentido aki, nos por bisa cu algun radio emisoria na Aruba ya caba a crea un plataforma pa pueblo por papia di su experiencia of keho tocante e trabou di tur e Gobiernonan cu a sinta. E ley di ombudsman a wordo aproba na 1981 y e prome ombudsman a wordo instala na aña 1982. Un aña despues, na 1983, e programa di VARA a stop.
Introduccion di Ombudsman na Curaçao y St. Maarten.
Na Curaçao a publica den PB 2001 no. 69 cu lo instala un ‘Ombudsfunktionaris’ Na 2003 a nombra e prome Ombudsfunktionaris den e persona di mr F.P. Wiel. Curacao a logra 7 aña prome cu su Status Aparte di 10 -10 -‘10, pa duna pueblo su defensor di pueblo. Na e momento aki Mr. mr. Keursly Concincion ta e Ombudsfunktionaris di Curaçao.
St. Maarten a aproba e Landsverordening di Ombudsman dia 10-10-2010. Riba e mesun fecha Parlamento a nombra e prome Ombudsman di St. Maarten: Sra mr. Nilda Arduin. Pues, a prepara y selecta un Ombudsman prome cu a aproba e Landsverordening mes. Na e momento aki Sra mr. Gwendoline Mossel ta Ombudsman di Sint Maarten.
Officina di Ombudsman Aruba
Mi ta kere cu Gobierno di Aruba y Parlamento no mester tarda hopi mas pa habri e officina di Ombudsman na Aruba. Durante e Crisis di Covid, hopi hende lo tawata mester di e ayudo di Ombudsman caba y tur e 12 y 19 ana prome cu esey tambe. Lo no tawata tin decadas di rapport annual y otro data pa tene e Gobiernonan anterior responsabel y cu sigur lo por a preveni abuso di poder di Gobernantenan y falta di tuma accion. Mas e Gobierno aki warda, mas sospechoso e asunto aki lo bira. Mi ta sigur cu tin hala di persona cu keho pendiente.
Gisele-Mireille Sint Jago (PP), Aruba: Prome pais cu Status Aparte, pero ultimo pais den Reino y Caribe cu Ombudsman. (Parti 2)
Ley di Ombudsman: Mester ta den Constitucion?
Na Hulanda despues di instala e instituto di Ombudsman na aña 1982, el a tarda 17 aña mas, pues te cu 1999, pa e Ley di Ombudsman wordo ancra den constitucon di Hulanda. Esey kiermen cu e officina independiente aki por a funciona debidamente sin ningun problema solamente riba un Ley cu ta comparabel cu un Landsbesluit. Y sin cu tawata tin un ley ancra den constitucion Hulandes. E Ombudsman por a brinda e ayudo legal y sin gasto pa e individuo y haci e diferencia necesario como defensor di pueblo pa pueblo, sin cu e Ley di Ombudsman tawata ancra den Constitucion.
Con e Ley di Ombudsman ta ancra den constitucion di Hulanda, Curaçao y Sint Maarten?
Pa conclui, adhunto por wak den e tabel un comparacion con e otro tres paisnan den Reino a pone e reglanan cu minimo mester cumpli cu n’e, pa por tin un Ley di Ombudsman den Constitucion. E tres leynan ancra den Constitucion ta casi identico, Nos ta un pais autonomo den Reino cu nunca a wordo decolonisa conforme articulo 73. Algo cu COHO a demonstra preto riba blanco. pues, mi no ta compronde pakico votacion pa e Ley di Ombudsman lo mester a trece tanto discussion paden y pafor di Parlamento y cu Gobierno y politiconan a purba di saca probecho politico cu e hecho cu e ley no (por) a wordo aproba mesora cu 2/3 parti di Parlamento. Pasobra, e ley di Ombudsman di Aruba y tur otro ley cu ta drenta den Staten di Aruba, mester wordo aproba door di Staten Generaal na Hulanda, prome cu e yega Staten di Aruba mes. Ban spera cu e nombracion y installacion di Aruba su prome Ombudsman (m/v) lo keda cla prome cu aña bolter.
Grondwet Nederland | Staatsregeling Curaçao | Staatsregeling Sint Maarten |
Hoofdstuk 4. Raad van State, Algemene Rekenkamer, Nationale ombudsman en vaste colleges van advies. | Hoofdstuk 5. Raad van Advies, Algemene Rekenkamer, Ombudsman en vaste colleges van advies. | Hoofdstuk 5: Raad van Advies, Algemene Rekenkamer, Ombudsman en Vaste Colleges van Advies. |
Artikel 78a | Artikel 71 | Artikel 78 |
Wet Nationale ombudsman, artikel 2 lid 1: Er is een Nationale ombudsman. | 1. Er is een Ombudsman. | 1. Er is een Ombudsman |
1. De Nationale ombudsman verricht op verzoek of uit eigen beweging onderzoek naar gedragingen van bestuursorganen van het Rijk en van andere bij of krachtens de wet aangewezen bestuursorganen. | 2. De Ombudsman verricht op verzoek of uit eigen beweging onderzoek naar gedragingen van bestuursorganen van het Land en van andere bij of krachtens landsverordening aangewezen bestuursorganen. | 2. De Ombudsman verricht op verzoek of uit eigen beweging onderzoek naar gedragingen van bestuursorganen van het Land en van andere bij landsverordening aangewezen bestuursorganen. |
2. De Nationale ombudsman en een substituut-ombudsman worden voor een bij de wet te bepalen termijn benoemd door de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Op eigen verzoek en wegens het bereiken van een bij de wet te bepalen leeftijd worden zij ontslagen. In de gevallen bij de wet aangewezen kunnen zij door de Tweede Kamer der Staten-Generaal worden geschorst of ontslagen. De wet regelt overigens hun rechtspositie. Wet Nationale ombudsman, artikel 2 lid 3: De benoeming geschiedt voor de duur van zes jaren. | 3. De Ombudsman wordt voor een bij landsverordening te bepalen termijn benoemd door de Staten. Om tot Ombudsman te kunnen worden benoemd is vereist dat men ingezetene van Curaçao is en de Nederlandse nationaliteit bezit. 4. Op eigen verzoek en wegens het bereiken van een bij landsverordening te bepalen leeftijd wordt hij ontslagen. In de gevallen bij landsverordening aangewezen kan hij door de Staten worden geschorst of ontslagen. De landsverordening regelt overigens zijn rechtspositie. | 3. De Ombudsman wordt benoemd door de Staten voor een periode van zeven jaar en kan eenmaal worden herbenoemd. Op eigen verzoek en wegens het bereiken van een bij landsverordening te bepalen leeftijd wordt hij ontslagen. 4. In de gevallen bij landsverordening aangewezen kan hij door de Staten worden geschorst of ontslagen. De landsverordening regelt overigens zijn rechtspositie. |
3. De wet regelt de bevoegdheid en werkwijze van de Nationale ombudsman. | 5. Bij landsverordening worden de bevoegdheid en werkwijze van de Ombudsman geregeld. | 5. Bij landsverordening worden de bevoegdheid en de werkwijze van de Ombudsman geregeld. |
4. Bij of krachtens de wet kunnen aan de Nationale ombudsman ook andere taken worden opgedragen. | 6. Bij landsverordening kunnen aan de Ombudsman ook andere taken worden opgedragen. | 6. Bij landsverordening kunnen aan de Ombudsman ook andere taken worden opgedragen. |
7. Bij landsverordening kan een substituut‐Ombudsman worden benoemd. Het derde, vierde en vijfde lid zijn van toepassing op een substituut‐Ombudsman. |