Na 1959, 191 pais di Nacionnan Uni, a firma un Tratado unda e derechonan mas importante ta ser menciona. Un Tratado ta un ley Universal unda varios paisnan ta priminti di cumpli cu e leynan cu ta protehe Muchanan y cu a ser amplia cu derecho di Hoben. Di 18 ana pariba un persona ta ser considera como un adulto. Na 1959 Hulanda a ratifica e Tratado hunto cu otro paisnan. Como Aruba ta cay bou di Hulanda, e Tratado ta conta pa Aruba tambe. Dia 20 di november a ser scogi pa celebracion di dia Internacional di Mucha y Hoben y di e manera ey dedica mas atencion na e cuido corporal y mental di e Mucha y e Hoben.

Mi lo enfoca riba algun articulo 6 di e Tratado: Cada mucha tin derecho riba bida y desaroyo y proteccion

Observacion: E mayornan ta esnan cu ta engendra e mucha. Cu otro palabra: ta duna bida na un criatura cu ta nace despues di 9 luna cu el a pasa y desaroya den bariga di e mama. Ya caba den bariga di su mama e mucha tin derecho di proteccion pa e por nace saludable.Esaki ta di suma importancia. Literatura ta mustra nos cu si e baby no ta ser protegi adecuadamente, por ehempel pasobra e tata ta maltrata e mama fisicamente y hasta emocionalmente, esaki por tin consecuencianan negativo pa e baby tambe. E maltrato por causa cu e baby ta nace prematuro (prome cu su tempo programa), of e maltrato ta causa un aborto y e baby ta nace morto. E por causa morto di e mama tambe.

Consecuencianan Físico Negativo: Victimanan di violencia domestico hopi biaha ta haya golpi na cabes, cara, nek, pecho, y stoma. Otro consecuencianan directo of indirecto di Violencia Domestico ta dolor di cabes cronico y dolor di lomba cronico, problemanan gastro-intestinal y asthma. Hopi victima di Violencia Domestico hopi biaha ta keha di salud malo, por ehempel: cu problemanan físico y mental, hasta ora e violencia a tuma lugar basta tempo pasa.

Pa hopi mucha y hoben, violencia tin un cara conoci. Esey ta nifica cu nan conoce e persona cu ta of a haci nan dano,especialmente riba tereno sexual por ehempel, mishi cu nan organo sexual te hasta abusa di nan sexualmente. Hopi biaha esaki ta sosode cu engaño, cu regalo nan y cu uso di droga.

Den klas e juffrouw of meneer por ripara cu algo ta pasa e mucha of e hoben pasobra nan ta hopi sera den nan mes. Nan no ta participa den klas, ni ora di gymnastiek y sigur no ora di canta of declama un poesía. Hopi biaha e abusadornan ta personanan cu ta pertenece na nan mesun famia of amistadnan di nan mayornan, omo of padrino y hasta nan tanta,of padushi. Esaki ta haci e situacion mas doloroso y e muchanan NO kier papia. Pesey cursonan a ser duna na juffrouw y meneernan di scol, y na institucionnan cu ta envolví cu enseñansa of deporte pa por distingui si un mucha of hoben ta pasa den un situacion fastioso. Tin fundacionnan special pa dedica atencion na e situacion difícil aki, manera Fundacion Respeta mi, Departamento Social, Telefon pa Hubentud etc cu ta ricibi hasta apoyo financiero pa detecta mas pronto posibel cu un mucha of hoben ta pasando den tempo difícil.

Mucha hombernan ta core mas riesgo di muri un morto violento, mientras mucha muhenan ta mas vulnerabel pa bira victima di abuso sexual. Literatura scientifica ta siña nos cu muchanan y hobennan cu a cay victima di abuso por mustra sintomanan manera hopi miedo, ansiedad, problema pa expresa emocion, comportacion agresivo, dolor di stoma, imsonia, inseguridad, pishi cama y pesadia (mal sono. Violacion ta conoci di causa inseguridad, ansiedad, miedo, poco estima propio, depresion y stress post-tramautico. Maltrato físico y maltrato emocional por causa cu e victima no ta wak ningun salida di e situacion doloroso aki y ta comete suicidio.

Den un estudio recien tocante Maltrato di Mucha cu a tuma lugar na Aruba, dr. Clementia Eugene(2020) ta skirbi cu e resultado di e investigacion a indica cu Aruba tin un porcentahe di prevalencia di maltrato di mucha durante bida largo di 78.4% y un prevalencia anual di 50.2%. Abuso físico tabata e tipo di maltrato mas prevalente durante bida di e mucha: 80.0%. Esaki a ser sigui pa abuso emocional:62.2%, y abuso sexual den famia tabata menos prevalente: 8.7%.

E prevalencia di maltrato na Aruba: 78.4%, ta mas abou cu esun di Surnam: 86.8%(Van der Cooij,2017).Compara cu Hulanda, cu un calculacion nacional di preverencia di maltrato di 26 pa 37 pa cada mil mucha (van Berkel et al.,2020), e tasa na Aruba ta mas halto. Abuso físico como esun mas prevalente na Aruba, ta comparabel como esun na Latino America y Caribe, cu tambe a clasifica violencia físico como number uno(Fry et al., 2021; PAHO, 2020).

VIOLENCIA TRANSGENERACIONAL

Bou di Violencia Transgeneracional nos ta comprende cu mayornan cu a ser maltrata den nan hubentud, lo maltrata nan yuinan tambe ora cu nan ta mayornan. Si nan ta haci esey, nan ta contribui na mantene e circulo vicioso di violencia. Bisa di otro manera: nan ta pasa e violencia cu nan a sufri como mucha pa nan propio yuinan. E consecuencia tristo di esaki ta cu nan propio yuinan lo haci esaki cu nan yuinan dia nan lo tin yui{nan}. Esaki ta ser yama violencia intergeneracional of transgeneracional. Teorianan Social basa riba e teoría di Albert Bandura {Bandura, 1977} ta bisa cu hende muhe cu a ser maltrata of abusa prome cu 18 aña, tin e tendencia di tambe maltrata of abusa di nan yuinan. A dicidi di midi e maltrato menciona, mirando e cantidad di maltrato contra mucha cu ta ser publica den e courant.

E modelo ariba menciona, ta ser yama pa profesionalnan di husticia y social e ¨Ciclo di violencia¨ of ¨transmision di violencia intergeneracional¨. Pa tanto hende muhe como hende homber,cu a crece den un hogar violento, ta incrementa e riesgo di bira un agresor of un victima dia e bira adulto. E patronchi aki pa mucha homber ta significa cu nan tin e tendencia di externalisa y actua na un manera cu nan ta ofende of maltrata otro persona, siendo cu mucha muhernan ta internalisa dor di acepta e maltrato y bira victima, bira depresivo of haci nan mes daño. No ta tur biaha mucha cu a crece den un hogar violento lo ripiti e patronchi aki. Es mas, e ta posibel cu mucha cu NO a ser maltrata, lo maltrata nan propio yui{nan} of otronan. Esey ta depende di factornan biologico.

Psycologonan social a explora e relacion entre e estilo di atitud {attachment} y transmision intergeneracional di violencia. Generalmente tin 2 manera di actitud:un actitud sigur of insigur. Den infancia, un hogar unda tin pelea/conflicto entre pareha, por causa un estilo di inseguridad entre e yuinan. Ora muchanan ta sinti cu un of tur dos mayornan lo no ta físicamente of psycologicamente accesibel pa nan, por ehempel ora di un separacion of divorcio, esaki ta crea miedo y ansiedad cerca e muchanan, cu lo causa un actitud, insigur.

Den e teoría di enseñansa social {Social Learning Theory} e relacion entre mayornan y con nan ta trata otro, cu ta ser experiencia pa e yuinan den nan infancia y hubentud, ta e referencia mas importante cu nan ta haya con pa comporta den un un relacion di pareha adulto. E Tata ta e miembro di famia principal cu por predeci comportamento criminal cerca su yui homber.

Midimento di e Violencia Transgeneracional

E mayornan cu a yena e encuesta mester a yena e siguiente preguntanan: Muchanan tin biaha ta haci cosnan cu no ta bon of tin biaha nan no ta of no kier tende. E preguntanan cu ta sigui ta tocante bo reaccion riba comportacion di bo yui. Por favor indica dor di marca un di e preguntanan siguiente, cuanto biaha bo a reacciona di e manera menciona den e ultimo 6 luna?

E preguntanan ta: 1. Bo a splica bo yui{nan} pakico no tabata bon loke e of nan a haci?; 2. Bo sa duna bo yui{nan} tin biaha un ¨time out¨{ por ehempel pa mand´e pa su camber}?, 3. Bo a yega di menaza bo yui{nan}?; 4. Bo a yega di sacudi bo yui{nan}?; 5. Bo a yega di grita bo yui{nan}?; 6. Bo a yega di insulta of usa palabra malo cu bo yui{nan}?; 7. Bo a yega di dal bo yui{nan} cu bo man riba nan chanchan?; 8. Bo a yega di dal bo yui{nan} cu un faha, slof of un obheto duro?; 9. Bo a yega di dal bo yui{nan} otro caminda cu nan chanchan {{brasa of cabes} cu un faha, slof of obheto duro? 10. Bo a yega di dal bo yui{nan} cu bo mokete of skop´e {nan}; 11. Bo a yega di tira bo yui{nan} contra vloer of dal´e{nan} abou?

E Resultado tabata lo siguiente:


NuncaProme cu e luna akiAlgun biaha e luna akiCada siman e luna akiCada dia e luna akiTotalTa Prefera di no contesta
Splica e motibo di e accion negativo41 (9.98%)21 (5.11%)91 (22.14%)57 (13.87%)201 (48.91%)4118
Duna Time out y mandanan pa nan camber109 (26.46%)82 (19.90%)135 (32.76%)37 (8.98%)49 (11.89%)4129
A menasa nan di dal nan203 (49.27%)71 (17.23%)101 (24.51%)21 (5.10%)16 (3.88%)4129
A sacudi e muchanan329 (80%)42 (10.22%)32 (7.79%)4 (0.97%)4 (0.97%)4117
A grita e muchanan116 (28.09%)69 (16.71%)166 (40.19%)30 (7.26%)32 (7.75%)4138
A menasa y zundra nan358 (86.68%)31 (7.51%)20 (4.84%)4 (0.97%)0 (0.00%)4137
Suta nan riba nan chan chan202 (49.03%)111 (26.94%)90 (21.84%)4 (0.97%)5 (1.21%)4127
A dal nan riba nan chan chan cu algo334 (80.29%)57 (13.70%)22 (5.29%)0 (0.00%)3 (0.72%)4166
A dal otro parti di nan curpa cu algo377 (91.06%)23 (5.56%)12 (2.90%)1 (0.24%)1 (0.24%)4146
A dal e mucha un mokete of a skop’e415 (99.52%)2 (0.48%)   4176
A dal’e mand’e abou415 (99.52%)2 (0.48%)   4176

E Tabel aki ta mustra e reaccion di e mama riba e comportacion di e mucha{nan}. Mester tene cuenta cu ora ta haci e sorto di pregunta aki, cu hopi mama lo evita di skirbi e berdad y lo skirbi un contesta mas acceptabel. E Tabel aki ta mustra cu un number considerabel, total 370 {89.59%} a tuma tempo pa splica nan yui{nan} e motibo pakico nan comportacion no tabata bon. 303 {73.37%} a manda nan yui{nan} nan camber como un castigo pedagogico. 203 {49.15%} a skirbi di nunca a menaza nan yui{nan}, mientras cu casi e mesun cantidad 209 {50.61%} a admiti di si a haci esey. Un considerabel number di respondiente 329 {80.05%} a reporta cu nan no a yega di sacudi nan yui{nan}, pero 82 {19.85%} SI a admiti di a haci esey. Maske 116 {28.09%} a reporta di a grita nan yui{nan}, 297 {71.91%} si a admiti di a haci esey. 358 respondiente {86.68%} a contesta cu nan nunca a insulta of papia malo cu nan yui{nan}, pero 55 {13.32%} si a admiti. 202 respondiente {49.03% nunca a suta nan yui{nan} cu nan man, pero un cantidad mas grandi 210 {50.97%} si a admiti esey. Un number considerabel di respondiente: 334 {80.29%} nunca a dal riba chanchan di nan yui{nan} cu un obheto, pero 82 {19.85%} si a haci esey. Un cantidad basta grandi di respondiente 377 {91.06%) a skirbi di nunca a dal nan yui{nan} cu un obheto duro, pero tog 37 {91.06%} si a admiti di a haci esey. Mayoria di respondientenan 415 {99.52%} a raporta di nunca a dal na yui{nan} cu un mokete of skop nan, mientras cu 2 respondiente a admiti di a haci esey. En general por ser bisa cu mayoría di e respondientenan a contesta di no a castiga nan yuinan na un manera bruto. E reaccion di e mama mas menciona ta ¨time out¨ (303, 73.54%}, sigui pa a ¨grita nan yu{nan}¨: 297. {71.91%}, sigui pa ¨grita nan yui{nan}: sigui pa ¨menaza di suta´ nan yuinan; sigui pa dal riba chanchan di nan yui{nan} cu nan man 210 {50.97%}.

En general: 463 hende muhe cu a participa, a indica cu nan tin mucha/yuinan na cas bou di 18 ana, loke ta en total 922 menornan di edad. Esey kier men cu 56% di e 922 muchanan ta ser grita pa nan mama; 35% ta ser menasa cu nan lo haya sota y 25% TA haya sota!

Ta bira tempo pa baha e cifra nan aki y lanta e yuinan cu mas amor y bon ehempel.

Autor: mr.dr.Alida Rasmijn Marval / Aruba 24 di november 2025