Señor Presidente, Honorabel Miembronan di Parlamento,  Ministernan y invitadonan, bon dia. 

Cu e meta pa promove y sostene e principionan di democracia,  Asamblea General di Nacionnan Uni a proclama 15 di september, esta  mañan, Dia Internacional di Democracia. Cu un eleccion  parlamentario tras di lomba, nos ta para keto riba e balor universal di  democracia, basa riba e libertad di un pueblo pa expresa su mes  libremente, pa determina su propio sistema politico, economico,  social y cultural atraves di eleccionnan popular y liber, unda e votador  por tin e garantia cu su voto ta secreto. 

Mester respeta y salvaguardia e libertadnan fundamental aki na tur  momento, sin exclui participacion di ningun grupo. 

Awe nos a bini hunto pa celebra apertura di e di 36 periodo di aña  Parlamentario di Aruba. Cada miembro di nos Parlamento,  recientemente elegi, tin un responsabilidad grandi e aña nos dilanti.  Den e sala aki unda representacion di nos ciudadanonan ta materialisa  su mes den cada un di boso – e 21 miembronan di Parlamento – ta unda democracia di nos pais ta manifesta su mes den su maximo 

forma. Akiden lo boso debati, tuma decision y eherce e poder  legislativo confia na boso, pa asina cumpli cu e mandato cu pueblo a  duna, cargando e responsabilidad pa defende y proteha e  principionan di nos Estado di Derecho democratico. 

Señor Presidente, 

Despues di mas di un aña y mei, e pandemia ta sigui pone un peso  enorme riba nos sistema democratico y ta presenta desafionan pa nos  estado di derecho. Aunke cu e pandemia a mustra nos cu nos mester a haci algun ahuste fisico pa e practica di democracia, manera limita e  cantidad di parlamentario presente den sala durante debate y  tumamento di decision den cuadro di nos Constitucion, na ningun  momento e limitacionnan aki por hustifica un restrincion na eherce e  poder democratico. 

Mientras cu e pandemia di COVID-19 su impacto ta keda visibel y a pesar di tur e retonan y riesgonan di contagio, nos mester mira cu  satisfaccion cu nos por a organisa un eleccion parlamentario di forma  democratico. Mescos cu nos tabata testigo con e pandemia a afecta  severamente e pilar principal di nos economia, nos mester ta hopi  consciente cu no tabata tin un prueba mas grandi pa nos democracia  cu e pandemia aki.  

Democracia ta un bien cu mester wordo defendi y protehi  constantemente. E no ta solamente un forma di gobernacion caminda  pueblo ta scoge su representantenan pa goberna. E ta un balansa  entre poder y servidumbre, entre autoridad y consenshi social.  

Democracia ta e.o. ciudadanonan, hopi biaha den forma boluntario,  manifestando y tumando iniciativanan pa bienestar general y yudando  na mehora e comunidad cu nan ta biba aden. Pa pueblo en general, e  ta un balansa entre derecho y deber, entre libertadnan personal y e  interes general y cu e interes general no ta e colectivo di e interesnan  particular hunto.  

Tur e diferente caranan aki di democracia ta exigi su debido tempo di  reflexion. Pero manera nos y henter mundo a experencia, un  pandemia ta duna tiki espacio pa reflexiona. E ta rekeri tin biaha  decisionnan y accionnan drastico cu por parce cu democracia ta bay  den conflicto cu derechonan humano. Mi ta bisa ‘cu por parce’,  pasobra hasta pueblonan cu kier proteha nan derecho y libertadnan,  ta spera tambe cu nan lidernan proteha nan contra un enemigo  inespera y invisibel manera un pandemia. 

E contradiccion aki ta inherente na democracia: si un poder no  experencia cu un otro poder ta contra-arest’e y ta manten’e den  balansa, bo ta haya un poder absoluto cu na su lugar ta destructivo pa e mesun democracia.

Expertonan internacional ta keto bay analisando e grado di  compromiso desea entre interes general y medidanan temporal cu  por limita e libertadnan cu nos a custumbra cu ne. Aunke cu ainda no  tin un pensamento uniforme riba esaki, locual si por conclui ta, cu  caminda democracia ta profundo hancra den curason di pueblonan,  ta tuma mas tempo pa tuma medida cu por restringi  libertad. Importante ta awor, pa recupera y siña for di e experencia  aki.  

E pandemia a siña nos lesnan cu por sirbi nos pa mehora y fortifica nos  democracia. Nos a siña por ehempel cu solidaridad ta esencial pa tin  un stabilidad den nos sociedad. Un pueblo solidario no ta bringa  unicamente pa su propio interes, pero ta tene debido cuenta cu e  libertad y interesnan di su prohimo tambe. 

Pero tambe tin lesnan cu nos no a caba di siña, entre otro, e echo cu nos mester traha riba confiansa mutuo como pueblo. No solamente  pueblo mester tin confiansa den gobernacion, pero gobernacion  tambe mester tin confiansa den profesionalnan y miembronan di nos  comunidad cu tin interes general na pecho, manera maestronan,  esnan cu ta brinda cuido y esnan encarga cu orden publico. Na  momento cu nan profesionalidad wordo cuestiona, nos ta atachando  nos ordo legal democratico. 

Nos por tin diferencianan di opinion riba tur tereno. Pero un cos nos  como Arubiano mester por confia den dje ta cu, irespecto ken ta na  mando, semper e balansanan democratico cu pueblo kier cuida lo  wordo restaura danki na e sistema democratico vigente den Reino cu  ta aplicabel aki tambe y cu hopi otro pais den region ta anhela. 

P’esey institutonan ta sumamente importante tambe pa garantisa e  balansanan democratico. Nos mester ta hopi cauteloso pa no mina  esakinan, pasobra hustamente e institutonan aki y e ordo legal  democratico cu nos ta biba aden ta mantene nos libertadnan y  derechonan riba pia. 

Den e aña parlamentario cu ta habri awe, gobierno y parlamento  conhuntamente ta bay sigui traha riba e oportunidad y posibilidadnan  cu e pandemia aki a ofrece. Y cu esaki, lo sigui fortifica pilarnan di  democracia den nos pais pasobra calidad di nos democracia ta  depende di un structura transparente, responsabilisacion y bon  gobernacion. 

Gobierno tin e compromiso pa sigura implementacion di e  proyectonan y iniciativanan pa aumenta transparencia y combati  corrupcion y pa implementa un plan integral riba e maneho di  integridad di acuerdo cu e mihor practicanan den Reino. Lo introduci  y aplica na un forma activo e Sistema Nacional di Integridad di e  organisacion Transparency International. 

Un pais ta logra crecemento economico solido y sostenibel fomentando stabilidad economico y financiero. E pandemia a subraya  e necesidad di diversifica nos economia. E maneho economico  consistiendo di e 6 sectornan prometedor, caminda e sector  agricultor, economia circular y industria creativo ta forma un parti  cardinal di dje. Nos a mira e importancia di seguridad alimenticio y  estimulo di actividadnan agricultural.  

Gobierno a mira un aumento di interes pa e sector aki y e posibilidad  di inovacion cu tecnologianan moderno contribuyendo asina na un  desaroyo economico sostenibel. Ademas di esaki, mester haci uso di e  oportunidad pa diversifica e pilar economico principal di nos pais cu  ta cuadra mas cu un turismo di calidad y sostenibel di acuerdo cu e principionan di un economia blauw. 

Lo continua cu e proceso di eliminacion di e burocracia inecesario cu  ta causa frustracion y tardansa cerca e clientenan di departamentonan  gubernamental. Den esaki transparencia ta esencial y e proyecto di e government lo continua na tur nivel di nos aparato gubernamental. 

Esaki ta e base pa un clima di inversion sano cu lo conduci tambe na  mas cupo di trabao y mas oportunidad empresarial. Empleo ta e  vinculo mas directo entre actividadnan economico di un pais y e  aumento di e nivel di bida. P’esey ta asina importante pa inverti den e  desaroyo di e recursonan humano y pa promove seguridad di empleo. 

Hopi hende a perde trabao durante e pandemia aki of ainda no ta  cobrando un salario completo. Gobierno lo crea condicionnan  structural y duradero pa evita perdida di empresa y cupo di trabao; principalmente pa nos hendenan local. Empleo mester ta digno,  decente y cu oportunidad igual pa homber y muhe, cu salarionan  husto cu ta supera necesidadnan basico. 

Un economia sano y capas di absorbe efectonan externo, ta bay man  den man cu un bon maneho riba finanzas publico. Aunke recuperacion  di nos economia a cuminsa, nos no por yega por lo pronto na un presupuesto balansa. E sosten di likides di Hulanda a alcansa e suma  di 900 miyon florin caba y Gobierno ta premira cu den e prome cuartal  di 2022 ainda lo mester haci un apelacion pa sosten financiero for di  Hulanda den forma di un prestamo. Sinembargo, nos recuperacion  economico ta determinante den esaki.  

Mientras cu di un banda, lo sigui traha pa crea un cuadro financiero  na nivelnan manehabel door di baha gastonan innecesario y introduci  reformanan, manera entre otro un reforma fiscal, manera recomenda pa Fondo Monetario International.  

Di otro banda, e masterplan Reposicionando Rumbo di nos Pais lo ta e  fundeshi pa desaroya y diversifica nos economia di un manera  duradero y sostenibel hunto cu sector priva. Gobierno lo ta pro-activo  riba tereno economico cu e tarea principal di facilita inversion y  produccion den consulta estrecho cu e sector. Tambe lo sigui tuma  pasonan concreto pa e desaroyo di San Nicolas.

Nos stabilidad economico ta wordo complementa cu desaroyo di nos  infrastructura fisico. Nos tur ta consciente cu no por permiti un  desaroyo infrastructural sin combina esaki cu desaroyo teritorial y su  efecto riba medio ambiente. Gobierno ta den proceso di formalisa e  Plan di Desaroyo Teritorial cu Regulacion (ROPV) pa guia e desaroyo  teritorial door di aplica reglanan specifico relaciona cu e uzo di e  teritorio y awanan rond di Aruba.  

Cu e meta pa busca un balansa entre desaroyo economico y  proteccion di nos naturalesa y medio ambiente, otorgamento di  tereno lo conoce un proceso transparente y husto pa e ciudadano. 

Gobierno lo bin cu un maneho specifico pa yega na un solucion  permanente pa e proceso di separa, procesa y reduci desperdicio,  tanto solido como likido. Esey mester conduci na saneamento di e  dumpnan na Parkietenbos y Sero Thijshi, como tambe restructura e sistema di plantanan di tratamento di awanan sushi na Bubali. Un  maneho ambiental duradero ta solamente posibel si e comportacion  humano ta corecto. Esencial den esaki ta educacion y  conscientisacion, cuminsando for di tempran na scol. 

Señor Presidente,  

Aruba tin mester di sistemanan di gestion publico den cua tur esnan  responsabel – nos institutonan, organisacionnan publico, semi publico y priva – ta duna cuenta y ta tene nan mes na nos leynan. Gobierno ta compromete su mes pa traha cu e gruponan di interes cu  atencion special pa e derechonan di nos muchanan, nos grandinan y  esnan cu capacidadnan limita. 

Criminalidad bao di nos hobennan, violencia domestico y abuso sexual  contra nos muchanan y hobennan ta keda alarmante. Ta sumamente  importante pa seguridad y trankilidad di cada ciudadano wordo  garantisa. Conhuntamente cu e organisacionan activo den e ramo aki 

lo traha riba diferente programa pa combati e fenomeno aki. 

Lo percura pa mas accesibilidad di ayudo profesional y lo enfoca riba  e gruponan mas vulnerabel den nos comunidad. Un pueblo cu ta mira  husticia prevalece, ta experiencia esaki como un recompensa di  democracia. 

Enseñansa, deporte y cultura mester brinda perspectiva un biaha mas pa nos muchanan y hobennan. Den un fase tempran mester pone  atencion riba e factornan cu por conduci cu nan ta bay den mal  caminda. E formacion di e mucha y e hoben mester tuma luga na cas,  den e bario y na scol, cu enfoke riba norma y balornan. Central den e  maneho di Gobierno ta keda e ser humano, specialmente pa resolve e  problemanan social hunto cu e organisacionnan activo riba e  terenonan aki. Lo continua cu un maneho integral pa yuda forma nos  muchanan y hobennan di e mihor manera y combati e problemanan  cu mas efectividad. 

Lo haci tur esfuerso pa crea un ambiente mas sigur cu un plan di accion  mas agresivo den prevencion di criminalidad invirtiendo mas den  cuerponan di orden publico y dunando nan e hermentnan necesario  pa por combati criminalidad efectivamente. Gobierno lo evalua  solucionnan preventivo. Controla pa Ministerio Publico y dentro di  maneho di Husticia, lo amplia e poder investigativo di cuerpo policial pa asina por actua mas eficiente ora cu mester. Asina tambe lo  optimalisa e maneho strategico di nos instituto coreccional cu  programanan dirigi na resocialisacion di e presonan. 

E derechonan fundamental di bida y di dignidad humano a haya nan mes bou di presion durante di e pandemia. Maneho di migracion  mester conecta miho riba nos necesidadnan economico y alabes frena  migracion ilegal y elimina violacion di derechonan humano door di  trafico y contrabanda di persona. Esey ta nifica cu e proceso di  permiso di estadia mester bira uno mas transparante; cu mas control  na pia di trabao.

Pa garantisa salubridad publico a rekeri hopi esfuerso cu e diferente  olanan di infeccion cu nos a conoce. Aunke Gobierno ta sigui cu su  esfuersonan pa baha gasto, cuido medico adecuado y di calidad ta  keda punto di salida. Lo promove un cooperacion mucho mas estrecho  entre hospitalnan di Reino: conhuntamente lo haci e compra di  medicina, material y aparatonan y fortifica e cooperacion entre e  prome y di dos liña di cuido. Ademas lo sigui enfoka pa hisa e tasa di  vacunacion contra COVID-19 pa asina Aruba por recupera. 

Cu asistencia di PAHO y gruponan di interes a realisa un Plan Nacional  di Prevencion pa asina promove un miho cuido medico y un miho  calidad di bida. Lo introduci un plataforma digital pa registra  indicadornan di malesanan no-transmisible, cual ta e causa principal  di morto prematuro aki na Aruba. Hunto cu e instancianan concerni, lo prepara un plan integral pa brinda asistencia, guia y cuido na e  adulto mayor, pa asina garantisa cuido responsabel y di calidad cu  cada un tin derecho riba dje.  

Hopi di nos ciudadanonan a traha incansablemente bao hopi presion  pa duna yudansa na esnan den necesidad. Gobierno no solamente ta  desea di expresa gratitud na e personanan aki pero tambe na tur  esnan cu a traha hopi ora pa percura pa nos cuido medico, ordo  publico, seguridad y otro areanan menos visibel, pero no menos  importante. 

E pandemia a habri nos wowo mas ainda riba e importancia di  educacion y creacion di acceso na informacion pa nos muchanan. Nos  no por laga ningun hende atras. P’esey nos lo sigui percura pa nos  muchanan sigui desaroya habilidad di siglo 21 y transforma nan den  adultonan cu responsabilidad civico. Lo acelera inovacion den  educacion y lo ehecuta e Plan Nacional di Enseñansa 2030. Lo evalua calidad di enseñansa y sincronisacion cu mercado laboral.

Hunto cu sector priva lo implementa e programa ‘Enseñanza di  Segundo Oportunidad’ caminda dropouts por sigui studia of siña un  vocacion practico di acuerdo cu e mercado laboral pa asina por ta  ciudadanonan digno y exitoso. 

Sr. Presidente, 

Democracia no ta perfecto, pero ta e mihor sistema cu paisnan  occidental a adopta pa ordena nan podernan ehecutivo y legislativo.  Otro variantenan – sea na man drechi of man robes di e spectrum  politico – no ta garantisa e libertadnan y biennan cu nos ta anhela  asina tanto manera libertad di expresion, autodeterminacion,  eleccionnan liber y derechonan humano. Institutonan y ciudadanonan  ta yuda mantene e completo aki den balansa constantemente. 

Nos mester ta consciente cu e efectonan di un crisis di e caliber di  COVID-19 y e consecuencianan cu e pandemia a trece cu ne, a mishi  cu nos democracia te den su alma. Ta e cualidadnan humano manera  solidaridad, convivencia, responsabilidad civico y hecho cu nos ta  forma parti di Reino Hulandes a yuda y ta yudando nos surpasa e  periodo aki. Nos parlamento ta hunga un rol sumamente importante  den e proceso aki. 

E echo cu nos tur ta diferente y ta pensa diferente, no kiermen cu cada  un mester bay su caminda separa. Pa nos Pais progresa, union ta  necesario, pasobra trahando hunto nos ta mas fuerte, nos por logra  solucionnan duradero y sostenibel. Union no ta nifica cu nos mester  pensa mescos. Cada ciudadano tin talentonan unico, cu tin un balor  special, cu ta diferente di otro, pero conhuntamente lo haci Aruba  progresa. 

Sr. Presidente, 

Mi ta declara, manera nos Constitucion ta prescribi, e aña  parlamentario 2021-2022 pa habri. Cu Dios ilumina cada un di nos y  guia nos pasonan pa bienestar y progreso di nos Pais.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here